مراسم خاص

مراسم برات در خراسان جنوبی:

مردم استان خراسان جنوبی در نیمه ماه شعبان در هر سال یعنی طی روزهای دوازدهم تا چهاردهم شعبان با برگزاری مراسم مذهبی ویژه ای با عنوان برات یاد و خاطره عزیزان از دست رفته را گرامی داشته و به یاد مردگان خیرات می کنند. دامنه این رسم آنچنان گسترده است که به ماه شعبان در این منطقه ماه برات نیز می گویند. برات در خراسان جنوبی مصداقی بر اعتقاد به اصل معاد است که مردم در این خطه با انجام اعمال مخصوص به استقبال آن می روند، این مراسم به مدت سه روز و با عناوین مختلف برگزار می شود و مردم هر روز آنرا با بزرگداشت قشر خاصی از مسلمانان برگزار می کنند. برات غریبان، برات اسرا، برات مسافران، برات زنده ها و برات مرده ها از عناوینی است که برای این سه روز در نقاط مختلف استان استفاده می شود که از این میان برات مرده ها در 14 شعبان و با شور و حال خاصی برگزار می شود.

پخت انواع نان های سنتی مانند روغن جوشی، چلبکی، کماچ،ساچ.... و پخش آن در بین مردم به ویژه کودکان از مراسم ایام برات در شهرهای گوناگون خراسان است. در روز 14 شعبان نیز که به برات مرده ها شهرت دارد مردم با حضور بر سر قبور خویشاوندان، خواندن فاتحه و پخش انواع شیرینی، شکلات، میوه و نانهای سنتی یاد و خاطره عزیزان را گرامی میدارند. در این روز کسانیکه به تازگی عزیزی را از دست داده اند با پهن کردن فرش، خیرات، پخش انواع خوراکی و خواندن روضه یاد و خاطره تازه گذشته را گرامی میدارند، قرائت قرآن و فاتحه نیز در این راستا هدیه ای است که از سوی مردم نثار روح در گذشتگان می شود.

مراسم برات به شماره 809 در تاریخ 4/11/1391 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

چله:

شب اول زمستان را شب چله Celle یا شب یلدا می گویند و مردم از روزگاران قدیم این شب را گرامی داشته و جشن می گیرند و اقوام و خویشان دور هم در خانه بزرگتر فامیل جمع شده و به شادی می پردازند بعضی نیز خود را با دایره زدن و خواندن چهار بیتی مشغول می کنند صاحبخانه از آنان با انواع شیرینی و آجیل و میوه هایی که هنوز پیدا می شده و یا از آنها را برای آن شب نگهداری می کرده اند به ویژه هندوانه و انار و ... پذیرایی می کنند. در میان میوه ها هندوانه بیش از همه خورده می شده چرا که معتقد بودند چنانچه در این شب هندوانه بخورند از گرمای تابستان در امان خواهند بود.

از جمله برنامه های محلی خاصی که در این شب برگزار می شود کف زنی است هر چند در شب های دیگر زمستان هم برخی از مردم برای تفریح و سرگرمی کف می زنند ولی کف زنی در شب چله مهم تر از سایر زمانهای دیگر است.

در حال حاضر در برخی از نقاط استان به مناسبت شب چله برای تازه عروس ها شب چله ای که شامل مجموعه ای از هدایا برای عروس و در کنار آن انواع میوه ها و آجیل و تنقلات است می برند.

آیین و مراسم شب چله به شماره 807 در تاریخ 4/11/1391 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

مراسم آیینی ملاقه زنی (کفچلزی):

مراسم آیینی ملاقه زنی (کفچلزی) به شماره 816 در تاریخ 4/11/91 به ثبت آثار ملی رسیده است.

کفچلزی یکی از مراسمی است که توسط زنان و دختران در شب 27 رمضان انجام می شود بدین صورت که هر کدام یا هر دو نفر با هم یک سبد یا قلبیری را که پارچه ای درون آن انداخته بودند را برداشته و در آن یک آئینه و یک شانه و یک سرمه دان و قرآن می گذاشتند و یک کفچلز (کفگیر) یا قاشق به دست دیگر گرفته و به در خانه هایی که از پیش در نظر گرفته اند می روند در حالیکه صورت خود را چنان در چادر پنهان می کنند که دیده و شناخته نمی شوند. به در هر خانه ای که می رسند با کفچلز چند بار با فواصل کوتاه به در خانه می کوبند و بدان وسیله حضور خود را اعلام می کنند. بانوی خانه به دم در آمده سبد آنها را گرفته ابتدا برای تیمن شانه را بر می دارد و به موهای خود می کشد بعد سرمه دان را به دست گرفته و چشمهایش را با سرمه سیاه می کند آنگاه آئینه را برداشته و چهره خود را در آئینه نگاه می کند بعد آنها را با مبلغی پول داخل سبد می گذارد و به صاحبش می دهد البته در حال حاضر سالهاست که علاوه بر پول چیزهایی نظیر آرد، خرما و... نیز می گذارند زن کفچلز با مبالغی که جمع می کرد پارچه ای گرفته و ظهر روز بیست و هفتم در مسجدی یا در خانه خود در فاصله بین نماز ظهر و عصر پوشاکی برای خود می برد و همان روز می دوزد و می پوشد و بر این باورند که تمام سال را به شادی خواهند گذراند و از همه بلیات مصون خواهد بود.

کف زنی (آئین یا فن کف زنی) در بیرجند:

مراسم و آئین کف زنی به شماره 815 در تاریخ 4/11/91 به ثبت آثار ملی رسیده است.

کف زنی یا کف درست کردن در اصطلاح محلی یک ماده غذایی و سنتی ویژه استان خراسان جنوبی می باشد. این خوراکی خاصیت درمانی برای معده نیز دارد و زمان زیادی جهت آماده شدن می برد. کف زنی در اکثر روستاها و شهرهای استان در زمستان انجام می شود. طی انجام مراسم کف زنی تمام افراد فامیل دور هم جمع می شوند. وسایل مورد نیاز جهت درست کردن کف، یک عدد تغار سفالی – یک دسته چوب از گیاه گز می باشد.

گیاه بیخ ماده اصلی تهیه کف محسوب می شود و در نهایت مقداری شکر یا شیره انگور هم به آن افزوده می شود.

بیخ گیاهی است که در دشت های منطقه پیدا می شود. معمولا برای کف زنی از شکر استفاده می شود ولی گاهی به جای شکر شیره انگور به آن اضافه می شود.

هنگام درست کردن کف باید دقت شود تا هوای گرم نباشد هم چنین ظرف یا چوب آغشته به روغن نباشد زیرا باعث می شود کف خود جا نیفتد. کف در حقیقت یک نوع بستنی سنتی محسوب می شود که خاصیت دارویی نیز دارد. پس از آماده شدن، کف را در ظرف های مختلف قرار داده و میل می کنند گاهی نیز مقداری زعفران یا پوره گردو و یا پسته به آن اضافه می نمایند.

باران خواهی

استان خراسان جنوبی جزو مناطق نسبتاً خشک به شمار می آید. در سالهای کم باران چون خطر خشکسالی و سبز نشدن بیابانها، کشتزارها و کمبود غله و علوفه انسانها و دامها را تهدید می کرد مردم برای رهایی از این مشکل و پیشگیری به چاره جویی بر می خاستند و با کارهایی نظیر دعا، نماز، خیرات که در حال حاضر نیز اجرا می شود از خداوند بزرگ درخواست و طلب ریزش باران می کردند. از جمله مراسمی که به منظور طلب باران انجام می شد اتلو attalow بود که در اکثر نقاط استان انجام می شد. در این مراسم تعدادی از نوجوانان (دختر و پسر) دور هم جمع شده و با تکه ای چوب که تعدادی پارچه به دور آن می بستند عروسکی به نام اتلو attalow درست می کردند و یک نفر از بچه ها به عنوان سر دسته آنرا برداشته و به درب منازل رفته و اشعاری را می خواندند. صاحب خانه به نشانه ریزش باران بر روی عروسک یا بچه ها مقداری آش ریخته سپس خوراکی هایی از قبیل آرد، گندم، خرما یا پول به آنها می داد در پایان آنها مواد جمع شده را تقسیم می نمودند و با حبوبات آش غلور پخته در بین مردم و نیازمندان تقسیم می­کردند.

مراسم باران خواهی (طلب یاران) به شماره 50 در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.